این موجود متعلق به شاخه جانوران، سلسله بندپایان، راسته حشرات، رده‌ی بال‌غشائیان، خانواده آپیده، جنس آپیس و گونه مهم و اقتصادی آن Apis mellifera می‌باشد که تحت نام زنبور عسل اروپایی(معمولی) نام گذاری شده است.

نژادها و سویه‌های زنبور عسل در راسته بال غشاییان (Hymenoptera) یکی از راسته‌های مهم از رده حشرات است و از ۱۷ بالاخانواده تشکیل می‌شود. یکی از این بالاخانواده‌ها، بالاخانواده آپوییده (Apoidea) است. در این بالاخانواده، خانواده بسیار مهمی از نظر گرده افشانی محصولات زراعی و باغی به نام آپیده (Apidae) وجود دارد. خانواده آپیده خود به دو زیرخانواده آپینا (Apinae) و بومبینا (Bombinae) تقسیم می‌شود.

جهت مشاهده در اندازه اصلی بر روی تصاویر کلیک نمایید.

تمام گونه‌ها، نژادها و سویه‌های زنبور عسل:
در زیرخانواده آپینا (Apinae) قرار دارد. تاکنون ۵ گونه زنبور عسل شناخته شده‌اند که عبارتند از: زنبور عسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera)،  زنبور عسل شرقی یا هندی (Apis cerana)، زنبور عسل بزرگ (Apis dorsata)، زنبور عسل کوچک (Apis florea) و زنبور عسل کوچولو (Apis andreniformis) که اخیرا در چین شناخته شده و از نظر شکل شناسی با A.florea  تفاوت دارد.

گونه‌های زنبور عسل معمولی (اروپایی) و زنبور عسل شرقی (هندی) در محل‌های بسته و تاریک یا داخل کندو و روی شانه‌ایی که می‌سازند زندگی می‌کنند و از توانمندی ارتباطاتی پیشرفته تری برخوردارند، به طوری که قادرند تمام ارتباطات خود را در تاریکی انجام دهند. این دو گونه از نظر اقتصادی نیز برای انسان اهمیت زیادی دارند.

اما سه گونه بعدی در طبیعت به صورت آزاد زندگی می کنند، به طوری که هیچگاه داخل کندو یا محیطهای بسته و تاریک نمی توانند به زندگی ادامه دهند. این زنبور ها، برخلاف دوگونه قبلی، تنها یک شان درست می کنند که در قسمت بالای آن عسل ذخیره می کنند و در قسمت پایین به پرورش نوزادان می پردازند.

زنبور عسل کوچک (Apis florea):
این زنبور، یکی از حشرات گرده افشان بسیار مهم در جنوب ایران است، به طوری که در طول تابستان گرمای شدید جنوب را تحمل کرده و فعالیتش را قطع نمی کند. انتشار آن در ایران، در نواری به طول ۲۰۰۰ کیلومتر از قصر شیرین در جنوب استان کردستان در غرب تا جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان در شرق، ادامه دارد.

کلنی هایی که از بهار تا پاییز دست نخورده باقی مانده و تخریب نمی شوند، ۱ تا ۶ کیلوگرم عسل تولید می کنند. به دلیل کوچک بودن کلنی و زنبورها و این که کلنی در محیط باز قرار می گیرد و همواره امکان حمله دشمنان طبیعی وجود دارد، میزان محصول عسل این گونه کم است.

در واقع درصد زیادی از جمعیت کندو باید به طور دایم از کندو محافظت کنند و این از تعداد زنبوران مزرعه رو می کاهد، ولی اهمیت گرده افشانی این گونه زنبور به مراتب بیشتر از محصول عسل آن است. به همین دلیل نباید به خاطر مقداری عسل، اهمیت این زنبورهای مفید را نادیده گرفت.

زنبورعسل اروپایی یا زنبور عسل معمولی (Apis mellifera):
از این گونه، نژادهای مختلفی براساس شرایط گوناگون محیط پدید آمده است که هریک از این نژادها، طی سالیان متمادی باشرایط محیطی منطقه خود سازش یافته و به تدریج تغییرات جزیی در خصوصیات شکل شناسی و زیست شناختی آن ها به وجود آمده است. بنابراین نژادهای مختلف زنبور عسل را از روی بعضی از همین خصوصیات می توان ازهم تشخیص داد.

از میان خصوصیات شکل شناسی، می توان به طول زبان، رنگ قسمتهای مختلف بدن، طول و عرض بندهای پاها و رگهای بال اشاره کرد و از میان خصوصیات بیولوژیکی، می توان به قدرت موم بافی، سرعت رشد کلنی، تمایل به جمع آوری بره موم، قدرت دفاعی، قدرت تولید عسل، قدرت مقابله با امراض و آفات، نحوه زمستان گذرانی و تمایل به تولید بچه کندو اشاره کرد.

براساس آزمایش های انجام شده با نژادهای گوناگون در آب وهوا و محیط های متفاوت، نتایج مختلفی به دست آمده است، به طوری که نمی توان از آنها نتیجه واحدی گرفت و براساس آن یکی از نژادها را برای همه جا توصیه کرد. اما یک نتیجه کلی و مهم این است که بهترین زنبور عسل در هر منطقه، زنبورهای بومی و محلی همان منطقه هستند، مشروط بر این که بتوان از نظر ژنتیکی خصوصیات مطلوب را در آنها ایجاد کرد.

زنبورعسل اروپایی یا زنبور عسل معمولی (Apis mellifera)

به نظر می رسد که مدیریت تولید ملکه از خرید ملکه بسیار مهم تر است. همچنین شرایطی که تحت آن ملکه پرورش داده می شود، از نژاد ملکه مهم تر است. ملکه هایی که در طی دوران لاروی خوب تغذیه شده باشند، از نظر جثه بزرگتر بوده و قادرند تعداد تخم بیشتری از ملکه هایی که به خوبی تغذیه نشده اند بگذارند. همچنین نژادهایی از زنبور که مقدار زیادی بره موم به کار می برند، توسط برخی از زنبورداران مورد علاقه نیستند، زیرا بره موم شانها را به هم می چسباند و کار را در زنبورستان کند می کند.

در اوایل قرن بیستم، زنبور عسل ایتالیایی طرفداران زیادی داشت و به طور گسترده مورد استفاده قرار می گرفت. یکی از دلایل عمده محبوبیت آن، مقاوم بودن این زنبور به بیماری لوک اروپایی بوده است. از طرف دیگر زنبوران ایتالیایی نسبتا آرامند و تولید عسل زیادی دارند. عده ای نیز ممکن است مجذوب خصوصیات خوب زنبور عسل کارنیولان شوند. به هر حال سلیقه ها متفاوت است و در این زمینه اتفاق آرا وجود ندارد.

زنبور عسل معمولی یا اروپایی مهم‌ترین گونه شناسایی شده زنبور عسل است که عمده مباحث مربوط به پرورش زنبور عسل در ایران مربوط به همین گونه است. گونه اروپایی و هندی می‌توانند درون کندو زندگی کرده و از نظر اقتصادی برای انسان حائز اهمیتند ولی سه گونه بعدی به صورت آزاد در طبیعت زندگی کرده و قادر به زندگی درون کندو نیستند.

در زیر پنج نژاد معروف از گونه‌ها و نژادهای زنبور عسل معمولی یا اروپایی که شهرت جهانی دارند معرفی شده‌اند.

۱- زنبور عسل سیاه Apis mellifera mellifera

اصالتا نژاد این زنبور مربوط به اروپای جنوبی است ولی فعلا در فرانسه و سوئیس و هلند و بلژیک و تا حدی هم در انگلستان وجود دارد. تنها مزیت آنها این است که با خوردن غذای زیاد میتوانند شرایط سخت زمستان را تحمل کنند. این نژاد دارای زنبورهایی درشت و سیاه رنگند. رشد جمعیت این نژاد در بهار کند بوده ولی در اواخر تابستان و اوائل زمستان، کلنی به بیشترین رشد خود می‌رسد که در آن زمان دیگر در طبیعت گلی وجود ندارد (عیب این نژاد) این زنبور نسبت به امراض زنبور و پروانه موم خوار حساسند.

۲- زنبور عسل ایتالیایی یا زنبور عسل طلایی Apis mellifera Ligustica

زیستگاه اصلی این زنبور شبه جزیره ایتالیا است. این زنبور از نظر اندام کمی کوچک تر از زنبور عسل سیاه می باشد و رنگ آن معمولا زرد مایل به قهوه ای ست که این رنگ علت اصلی رنگ موهای بدن، به خصوص در نرهاست که به این دلیل آن را زنبور عسل طلایی نیز می نامند. این نژاد دارای خصوصیات رفتاری خوب ازجمله آرام بودن و تمایل کم به بچه دهی، تولید اندک بره موم، عسل آوری و رشد سریع کلنی در اوایل بهار است. از طرفی زمستان را به خوبی تحمل نکرده و حس غارت در آن قوی بوده و حس جهت یابی ضعیفی دارند و گاهی اشتباها به کندوی مجاور می‌روند.

۳- زنبور عسل کارنیولان Apis mellifera carnica

این زنبورها در قسمت جنوبی کوه های آلپ و شمال بالکان و دره دانوب، یعنی، کشورهای اتریش، مجارستان، آلمان، رومانی و بلغارستان پراکنده می باشند. این نژاد از نظر ظاهری شبیه به زنبوران نژاد ایتالیایی می باشند. رنگ بدنشان خاکستری مایل به قهوه ای است و موهای کوتاه و پر پشتی دارند. از مهم ترین ویژگی های این نوع زنبور عسل، آرام بودن آن می باشد که شاید بتوان گفت آرام ترین نوع در بین تمام زنبور ها و همچنین نیاز کم غذایی اشاره کرد. این نژاد کم بچه می‌دهند،غارت نمی‌کنند و عسل خوبی تولید می‌نمایند و نسبت به بیماری‌های زنبورعسل مقاومند.

۴- زنبور عسل قفقازی Apis mellifera caucasica

وطن اصلی این زنبور عسل به کوه های قفقاز بر میگردد و دارای رنگ بدن خاکستری روشن است. زنبورهای آرامی هستند و کمتر نیش می‌زنند و تا اواسط تابستان جمعیتش به بیشترین حد می‌رسد. ویژگی مطلوب آن تمایل کم به بچه دهی است اما تولید زیاد بره موم در آن‌ها و در نتیجه چسباندن کادرها به همدیگر، کار با آن‌ها را مشکل می‌سازد.این زنبورها به بیماری “نوزما” حساس هستند و مصرف غذای آنها در فصل زمستان زیاد است و همچنین از زمستان‌گذرانی  خوبی برخوردار نیستند.

۵- زنبور عسل ایرانی Apis mellifera meda persica

وطن اصلی این نژاد زنبور، ایران می باشد. از لحاظ شکل ظاهری، سه حلقه ابتدایی شکم این زنبور، سیاه رنگ و باقی حلقه ها زرد متمایل به قهوه ای است. این نوع نژاد به زنبور نیش زن معروف است. این در حالی است که غریزه نیش زنی در این زنبور، معمولی می باشد.

زنبور عسل ایرانی از نظر مصرف غذایی بسیار قانع تر از نژاد های دیگر می باشد و مصرف غذای آن در زمستان بسیار کم است. بره موم زیادی مصرف می‌کند اما مقدار آن از نژاد قفقازی کمتر است. این  زنبور در مناطق سردسیر، سرمای زمستان را به خوبی تحمل می کند. این زنبور از نظر رشد جمعیت، در بهار خوب است و تا خرداد ماه به بیشترین شمار خود می رسد. تمایل نژاد ایرانی به غارتگری و تولید مثل زیاد، از ویژگی های نامطلوب این نژاد است.

• نظر شما درباره بهترین نژاد زنبور عسل چیست؟لطفا نظر خود را در قسمت دیدگاه ها برای ما بنویسید.