متاسفانه در سال های اخیر و همراه با کاهش تعداد مشاغل در سطح کشور, مسئولان دولتی برای کاهش فشار بر دولت  و به شکلی دست به سر کردن سیل جوانان بیکار, با تبلیغات زیر پوستی و راهنمایی افراد جویای کار به سمت شغل زنبورداری, این کار سخت را یک راه سریع و آسان برای به ثروت رسیدن, معرفی نموده اند.

از طرف دیگر تعداد زیاد کلنی و زنبوردار در کشورمان, خشکسالی های وحشتناکی که روز به روز درحال گسترش یافتن و عمق گرفتن می باشد, مسئولین بی تفاوت, رها شدگی صنف زنبوردار, مشکلات بیمه زنبورداران, تک محصول بودن زنبورداری در کشور, نبود بازار مصرف مطمئن, بیسواد بودن اکثر زنبورداران قدیمی, نژاد نامناسب زنبور در ایران, کندوهای غیر استاندارد, بیماری های کنترل نشده و خطرناک, داروهای قاچاق و یا غیر موثر و شیمیایی, ضعف تعاونی های زنبورداری, وجود عسل های تقلبی و ارزان قیمت, وجود دلال های فراوان, ضعف بخش آموزش و… همگی دست به دست هم داده اند تا قشر زحمت کش زنبوردار, هرگز روی خوش رفاه, آرامش و امنیت شغلی را نبیند.

مقدمه بالا برای آنهاییست که بدون برنامه و اطلاعات کافی قصد یک شبه موفق شدن را دارند. این افراد باید برای شروع کار زنبورداری, ابتدا تکلیف خودشان را با خودشان مشخص نمایند و به این نتیجه برسند که آیا این شغل برایشان منفعتی خواهد داشت یا خیر.

خب حالا برسیم به سوال خیلی از شماها : آیا زنبورداری را شروع کنم یا خیر؟

برای جواب این سوال به چند مورد از موارد اهم این شغل اشاره میکنم :

1- هدف شما از زنبوردار شدن, علاقه است یا نیاز مالی؟

متاسفانه تعداد زیادی از افراد, فقط به خاطر بیکاری و نیاز مالی مجبور به انتخاب شغل شریف زنبورداری شده اند. این در حالی است که زنبورداری شغلی کم هزینه و پردرآمد معرفی شده است, ولی برعکس بیشتر زنبوردارها همگی افرادی با درآمد کم و وضعیت نامناسب مالی هستند و این تبلیغ دروغی بیش نیست.

از طرف دیگر عده زیادی از روی علاقه شروع به این کار می کنند که این وجه قابل تحمل تر بوده و حداقل در گرده افشانی طبیعت در تمام نقاط محیط موثر می باشد. این افراد به دلیل اینکه عاشق کارشان هستند, با تحقیق و بدون عجله دنبال کارشان را می گیرند و چون معمولا نیاز مالی ندارند, بدون استرس و با کیفیت کار می کنند.

2- میزان درآمد شغل زنبورداری چقدر است؟

به طور دقیق نمی توان برای یک زنبوردار درآمد مشخصی تعیین نمود, زیرا عناوین متعددی در این مسئله دخیل هستند که مهم ترین آنها میزان تجربه و مدیریت, نوع نژاد, نوع کندو, کوچ نشینی یا ثابت بودن, نوع و مقدار محصول برداشت شده و … می باشند. اما به صورت کاملا تخمینی و کلی می توان گفت که یک زنبوردار با یکصد کندو می تواند امورات یک خانواده ۴ نفره و متوسط را اداره نماید.
 

3- شاغل هستید یا بیکار؟

افرادی که شاغل هستند بهتر است با خرید تعدادی در حد ۳ الی ۶ کلنی و قرار دادن آنها در گوشه ای به مدت یک سال به کسب تجربه بپردازند و در انتهای سال اول تصمیم بگیرند که آیا می خواهند واقعا وارد شغل زنبورداری شوند یا خیر. اگر تصمیم بر ادامه کار داشته باشند به راحتی می توانند با خرید تعداد بیشتری کلنی و یا تقسیم کندوهایشان این کار را مجدانه ادامه دهند زیرا حالا تجربه این کار را دارند. اگر هم تصمیم بر ادامه ندارند, به راحتی می توانند آن تعداد کم کندو را فروخته و از دنیای زنبورداری خداحافظی نمایند.

افرادی که بیکار هستند باید از خرید تعداد زیادی کلنی و شروع یکباره این صنعت خودداری نمایند. بهترین گزینه برای این افراد این است که حداقل یک سال به عنوان شاگرد در کنار یک زنبوردار کهنه کار و موفق به کار پرداخته و در طول این مدت با دریافت حقوق و نیز آموزش رایگان, خود را برای ورود قاطعانه به این شغل آماده نمایند.

4- سرمایه ای برای استارت کار دارید یا خیر؟

اگر فردی هستید که تخصص کاری غیر از زنبورداری را دارید و سرمایه آن تخصص را هم دارید, بهتر است به همان کار پرداخته و خود را درگیر زنبورداری ننمایید. اما اگر سرمایه کمی دارید و تخصصی هم ندارید, راه برای زنبوردار شدن شما بسته نیست.

5- به زنبورستانتان نزدیک هستید یا دور؟

اگر فاصله زنبورستان شما از مکان سکونتتان زیاد باشد, مسلما هزینه های زیادی برای رفت و آمد خواهید پرداخت که اصلا اقتصادی نخواهد بود. بهتر است زنبورستانتان را در نزدیک ترین مکان, به مکان سکونتتان انتخاب نمایید.

6- در کدام منطقه جغرافیایی زندگی می کنید؟

بسیاری از مناطق ایران زمین برای زنبورداری مناسب هستند. در واقع به جز مناطق کویری و ارتفاعات بلند و غیر قابل تردد و نیز مناطقی که بادهای تند و طولانی مدت دارند یا مناطق شهری که برای زنبورداری مناسب نیستند, بقیه مکان های جغرافیایی کشورمان مشکلی نخواهند داشت. البته مسلما میزان برداشت در مناطق مختلف, متفاوت خواهد بود.
 

7- زنبورهایتان را کوچ خواهید داد یا ثابت خواهند ماند؟

زنبوردارانی که قصد ثابت نگه داشتن کندوهایشان را دارند باید توجه داشته باشند که حتما حداقل به شعاع ۵ کیلومتری کندوهایشان در مدت ماه های گرم سال, گل های فراوانی برای چرای زنبورها وجود دارد و زنبورها به هیچ وجه به مدت حداکثر یک هفته متوالی, بدون گرده و شهد نخواهند ماند. در این وضعیت, سالی یک بار برداشت در حدود تیر ماه وجود خواهد داشت. معمولا اکثر مناطق نیمه شمالی کشور در این وضعیت قابل دسته بندی هستند.

افرادی که می خواهند زنبورهایشان را کوچ دهند مسلما شاهد برداشت حدودا ۵ برابری خواهند بود و بهتر است در سال ۳ کوچ را انجام دهند, اما باید بدانند که کوچ دادن زنبورستان مشکلاتی همچون دوری از خانواده, مشکل آب و برق و حتی گاهی تلفن همراه, مشکل حمام و سرویس بهداشتی, مشکل حیوانات وحشی, جابجایی لوازم سنگین و… در پی خواهد داشت.

8- آیا توانایی جسمی برای این کار را دارید؟

اگر زنبورستان شما به محل زندگی شما نزدیک است و تعداد کندوهای شما در حد ۲۰ عدد می باشد, تقریبا هیچ محدودیتی برای زنبوردار شدن نخواهید داشت, حتی اگر بیمار باشید.

اما اگر زنبورستان شما فاصله زیادی با منزل و مراکز درمانی دارد و شما بیماری خاصی دارید باید به این مسئله توجه نمایید. همچنین افرادی که تعداد زیادی کندو دارند, اگر مشکلات ستون فقرات و پا داشته باشند, حتما با مشکل مواجه خواهند شد.

9- به نیش زنبور عسل حساسیت دارید یا خیر؟

فردی که می خواهد به شغل زنبورداری دست بزند ابتدا باید مطمئن شود که به نیش زنبورعسل حساسیت ندارد. البته زنبوردارانی هسنند که به نیش زنبورعسل حساسیت دارند و به کمک داروهای ضد حساسیت در حال فعالیت هستند اما این روند زیاد جالب نیست و همواره دلهره ی نیش خوردن آنها را آزار می دهد.

حال که تصمیم به شروع دارید, بهتر است به نکات زیر توجه نمایید!

مطالعه:

حتما کتاب های مختلف از نویسندگان گوناگون را مطالعه نمایید. بهترین کتاب در این رشته مربوط به مرحوم دکتر نعمت الله شهرستانی با عنوان زنبورعسل و پرورش آن می باشد. مطالعه مطالب به روز در اینترنت به ویژه سایت عسل آذربایجان نیز کمک زیادی به شما خواهد نمود.

آموزش عملی:

سه راه ساده برای یادگیری عملی این کار وجود دارد:

حضور در کلاس های فنی و حرفه ای و نیز کلاس های جهاد کشاورزی که متاسفانه کارایی زیادی ندارند.
تعداد کمی کندو خریده و یک سال از آنها نگهداری نمایید. البته در این حالت رموز زنبورداری را یاد نخواهید گرفت, بلکه فقط با زنبور آشنا خواهید شد.
یک سال در کنار یک زنبوردار کار کنید. اینگونه هم تمام تجربیات او را یاد خواهید گرفت و هم درآمد کسب خواهید نمود.
 

زمان شروع:

اگر در نیمه جنوبی کشور هستید از حدود آذر ماه و اگر در نیمه شمالی کشور هستید از نیمه اسفند ماه اقدام به خرید کلنی نمایید.

لوازم کار:

شما برای شروع, لوازم زیادی نیاز نخواهید داشت. مهمترین آنها شامل لباس کامل زنبورداری, دستکش, چکمه, دودی, اهرم و برس می باشد.

یک نمونه لوازم زنبورداری را اینجا ببینید.
 

نوع کندو:

سعی کنید برای شروع از کندوهای کف بسته طرح لانگستروت استفاده نمایید. بعدا که با تجربه تر شدید می توانید آنها را با کندوهای کف باز تعویض نمایید. به تازگی نیز کندوهای شرکت ” فلو هایو ” با القاب فریبنده مدرن, پیشرفته, خودکار و… وارد بازار ایران شده اند که توصیه می نماییم به این کندوها حتی نزدیک هم نشوید.

یک نمونه کندوی کف بسته لانگستروت و کف باز 

جهت مشاهده در اندازه واقعی روی تصاویر کلیک نمایید.

جمعیت کلنی:

سعی کنید کلنی کمتر از ۷ قاب خرید نکنید. یعنی کندویی که دارای هفت قاب پر از زنبور می باشد. شاید گران باشد اما مطمئنا ارزشش را خواهد داشت. کلنی هایی با جمعیت کمتر ممکن است بیمار باشند, یا ملکه پیر داشته باشند, اما کلنی های قوی هم ملکه جوانی دارند و هم سلامت هستند. همچنین سعی کنید قاب ها بیشتر حاوی تخم و لارو و شفیره باشند و نه عسل.

تعداد کندو:

برای فردی که به تنهایی می خواهد زنبورهایش را اداره کند و شغل دیگری نیز دارد و در طول هفته فقط یک یا دو روز برای زنبورداری وقت دارد و تجربه زنبورداری نیز ندارد, بهتر است حدود ۳ الی ۶ کندو بخرد تا با شکست مواجه نشود.
اما کسی که با دوستانش اقدام به شروع نموده و شغل دیگری ندارد و تمام وقت می تواند به زنبورهایش رسیدگی کند و یا یک فرد زنبوردار را در کنار خود دارد, بهتر است بین ۲۰ تا ۱۰۰ کندو خرید نماید.

نژاد زنبورها:

عاقلانه است که یک زنبوردار تازه کار که احتمالا وضعیت مالی مناسبی هم ندارد ابتدا با خرید نژاد ایرانی این شغل را شروع کند و یک یا دو سال بعد که مهارت کافی پیدا کرد, اقدام به تعویض ملکه با نژاد های اصلاح شده نماید تا نژاد کل زنبورستانش نیز عوض شود.

این کار دو خصوصیت مهم دارد. اول اینکه چون نژاد ایرانی ارزان تر از نژاد های اصلاح شده می باشد, اگر خسارتی متوجه کار شما باشد, مطمئنا هزینه کمتری خواهید پرداخت و دوم اینکه خرید ملکه اصلاح شده هزینه کمتری نسبت به خرید کلنی اصلاح شده خواهد داشت.

با یک مدیریت متوسط, بدون کوچ و در نیمه شمالی کشور, زنبورعسل نژاد ایرانی در سال حدود ۵ کیلو عسل خالص و نژاد های اصلاح شده همچون کارنیکا در سال حدود ۱۵ کیلو عسل خالص محصول می دهند.

چه محصولی می خواهید تولید کنید:

متاسفانه در ایران فقط محصول عسل را از زنبورعسل می شناسند و متاسفانه تر اینکه اکثرا در حال تولید عسل تغذیه ای هستند که بازار بهتری دارد. اما خوشبختانه استارت تولید محصولات دیگر زنبور عسل به تازگی زده شده و زنبورداران در حال روی آوردن به تولید ژله رویال, زهر و بره موم نیز هستند. شما نیز بهتر است به دیگر محصولات زنبورعسل توجه نمایید تا موفق تر گام بردارید.

سالنامه زنبورداری:

یک زنبوردار اگر سالنامه زنبورداری نداشته باشد, هرگز موفق نخواهد بود. افراد تازه کار باید این سالنامه را روی کاغذ داشته باشند و مطابق آن عمل کنند. یک نمونه سالنامه را از همین سایت ببینید. در مطالب سایت توضیحات مفصل در این مورد موجود هست .

شناسنامه کندو:

افرادی که در ابتدای راه قرار دارند باید حتما یک شناسنامه برای کلنی های خود تنظیم نمایند تا از وضعیت آنها مطلع باشند, بدون اینکه درب کندو را باز کنند. در مطالب سایت توضیحات مفصل در این مورد موجود هست .

آب:

زنبور به جز شهد و گرده, احتیاج فراوانی به آب سالم دارد. سعی کنید در فاصله چند متری زنبورستانتان یک منبع آب سالم, همیشگی و جاری وجود داشته باشد.

مکان:

مسلما جای کندوی زنبورعسل داخل باغ یا کوه و یا دشت است, اما گاهی علاقمندان می خواهند کندوهایشان را در خانه نگهداری کنند. این دوستان باید به چند نکته توجه نمایند.

در مرکز شهر های بزرگ و نیمه بزرگ, زنبورداری ارزشی نخواهد داشت. کندوهای شما حداقل باید در حاشیه شهر باشد و نهایتا در فاصله ۲۰۰ متری به بعد به مرتع یا جنگل ختم شود تا زنبور امکان چرا داشته باشد.

اگر کلنی را در حیاط می گذارید باید آن نقطه مسیر رفت و آمد نباشد و حداقل ۲۰ متر از مسیر رفت و آمد فاصله داشته باشد. همچنین شبانه نور هیچ چراغی به آنها برخورد ننماید و نیز مزاحمتی برای همسایه ها ایجاد نکند.

اگر زنبور را در پشت بام قرار می دهید باید شبانه نور هیچ چراغی با آنها نرسد و مزاحم همسایه ها نیز نشود. در ضمن پشت بام ها چون معمولا تغییرات دمایی و باد بیشتری دارند باید بادشکن و سایه بان مناسب نیز داشته باشند.

مطمئنا در هر مکانی که کندو مستقر می شود اگر حداقل ۲۰ سانتی متر از زمین فاصله داشته باشد و دارای یک سایه بان باشد, کمک بزرگی را به آن کرده اید.