زنبورعسل با اینکه از معروف ترین زنبورهاست اما درصد کمی از گونه های زنبور را شامل میشود. زنبور عسل با تولید و نگهداری عسل و ساخت لانه های بزرگ و جذاب، با استفاده از موم ترشح شده توسط زنبورهای کارگر در یک کلنی خاص شناخته میشوند.

شکل ظاهری زنبور عسل چگونه است ؟
زنبورهای عسل اندازه ای حدود ۱۵میلی متر دارند و رنگ آنها معمولا قهوه ای روشن است. زنبورهای عسل معمولا موجودات بیضی شکل به رنگ طلایی زرد و نوارهای قهوه ای هستند. اگرچه رنگ بدن زنبورهای عسل بین گونه ها متفاوت است و برخی زنبورهای عسل بدن سیاه رنگی دارند ولی همه زنبورهای عسل دارای طیف های تیره به روشن هستند. این نوارهای تیره و روشن بقای زنبور را هدف قرار میدهند: برخلاف گونه های دیگر که هنگام تشخیص نزدیک شدن شکارچیان پنهان میشوند، آنهایی ک بدن رنگ روشن و توانایی نیش زدن دارند برای شکارچیان یا سارقان  عسل  بعنوان هشدار عمل میکنند.

هر آنچه که باید درباره زنبور عسل بدانید!

 

آناتومی بدن زنبور عسل:
تقسیم بندی بدن زنبور عسل: قوزک پا، پا، آنتن، سه بخش قفسه سینه و شش قسمت قابل مشاهده از شکم. سر زنبور عسل از چشم ها، آنتن ها و سازه های تغذیه تشکیل شده است. چشم ها عبارتند اند از چشم های مرکب، چشم های ساده : چشم های مرکب به زنبورها کمک میکند تا رنگ، نور و اطلاعات مستقیم از تابش اشعه های UV را درک کنند، درحالی که عملکرد چشم ساده که OCELLI  نیز نامیده میشود، در تعیین مقدار نور محیط کمک میکند.

عملکرد آنتن ها تشخیص بوها و اندازه گیری سرعت پرواز است. ماندوبال فک زنبور عسل است که در خوردن گرده، برش و شکل دادن به موم، تغذیه لارو و ملکه، تمیز کردن کندو، مراقبت از پوست و مبارزه استفاده میشود.

قفسه سینه زنبور عسل شامل بال ها، پاها و عضلاتی است که حرکت آنها را کنترل میکند. بال های جلو که معمولا بزرگتر از بال های عقب هستند، برای پرواز و بعنوان یک مکانیزم خنک کننده عمل میکنند، درحالی که بالهای عقب برای گرم و خنک کردن کندو استفاده میشوند.

درنهایت، شش قسمت شکم شامل اندام های تولید مثل ماده در ملکه، اندام های تولید مثل نر، نیش حشرات در هر دو زنبور کارگر و ملکه میشود.

غده های زنبور عسل:

• غدد دوفور
• غدد بزاقی
• غده شیری (هیپوفارنکس)
• غدد فک پایین
• غده ناسونف
• غدد زهر
• غدد موم
• غده دوفور: در قسمت شکم زنبور کارگر است. غده دوفور با رنگ قرمز مشخص شده است. غده دوفور (غده ای قلیایی) که فقط در ماده ها (ملکه و زنبورهای کارگر) وجود دارد ولی در زنبورهای نر نیست.
• غدد بزاقی: که غده لوبیایی نیز نامیده می شود. سیستم غده بزاقی شامل دو جفت غده خارجی: یکی در سر (غده بزاقی سر ) و یکی در قفسه سینه است. غده سر و غده قفسه سینه در ظاهر پروتئین متفاوت هستند.
• غده بزاقی سر: که در سر زنبور وجود دارد. ترشح این غده هنگام لارو بودن، صرف تنیدن تار به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به زنبورشدن، نقش غده بزاق را بازی میکند.
• غده شیری: این غده شامل یک جفت غده طولانی است که در دو طرف سر قرار دارد. فعالیت غده ها بستگی به سن کارگران دارد. ترشح این غدد غنی از پروتئین است. ترشح این غده در زنبورهای کارگر، ژل رویال می باشد.
• غدد فک پایین: غددی که در ملکه ها بسیار بزرگ، در زنبورهای کارگر  نسبتاً بزرگ  و در زنبورهای نر کوچک هستند.
• غدد زیر آرواره ای: که مخصوص زنبور ملکه است و وظیفه آن ترشح مواد عطری یا فرومون می باشد.
• غده بویایی: غده ای به رنگ قرمز در زنبورهای کارگر. این غده در این زمان ها ظاهر میشود :
• زنبورهای کارگری که به موقع هجوم بصورت خوشه ای شکل میگیرند.
• کارگران جوانی که از پرواز بلند مدت باز می گردند.
• زنبورهای مزرعه رو در منابع غذایی.
• بازگشت زنبورهای مزرعه رو زمانی که برای پیدا کردن راه لانه مشکل دارند.
• زنبورهای کارگر از خود بی خود شده  بیرون از لانه.
• زنبورهای کارگر که منتظر بازگشت ملکه از جفت گیری در پرواز، به لانه هستند.
• زنبورهای کارگر هنگام ورود به لانه کلنی های بدون ملکه .
• زنبورهای کارگر در بعضی شرایط غیرطبیعی.
• غدد زهر: شامل غده زهر و کیسه زهر می باشد.
• غدد موم: غدد موم زنبور عسل در تصویر به رنگ قرمز مشخص شده است. این غدد از سلول های اپیدرمی اصلاح شده تشکیل شده است . وقتی غدد فعال هستند سلول ها بزرگتر می شوند. ترشح این غده بصورت مایع می باشد و در نتیجه مقادیری از موم را تشکیل میدهد. موم بوسیله پاهای پشتی به آرواره ها حرکت داده می شود. یک کیلوگرم از موم  نیازمند مصرف ۴ تا ۸ کیلو عسل میباشد. غده های موم فقط برای زنبورهای کارگری فعال هستند که در ۵ تا ۶ روز اول زندگی شان با گرده تغذیه می شوند.

غده های زنبورعسل

زنبورعسل در قرآن کریم:

در قرآن نکته عجیبی درباره شماره ۱۶ وجود دارد. ما مشاهده می کنیم که زنبورعسل بطور ویژه ای در قرآن بیشتر از موجودات دیگر ذکرشده است. در قرآن موجودات زیادی وجود دارند اما هیچ کدام از آنها نقش خاصی را مثل زنبورعسل ایفا نمی کنند. زنبور عسل تنها موجودی است که در دو آیه از قرآن، بطور پیوسته ذکر شده است.

شماره این سوره ۱۶ و (نحل) نامیده شده است. عدد این سوره با عدد کروموزوم های زنبور نر مساوی است.

بنابراین عدد سوره تعداد کروموزوم ها را نشان می دهد. در این سوره آیات ۶۸ و ۶۹ به اسم زنبور عسل اشاره دارد. آیه ۶۸ دارای ۱۳ کلمه است. اگر ما کلمات را از ابتدا تا کلمه زنبور عسل در این آیه حساب کنیم متوجه میشویم که ۸۸۴ حرف دارد.

بیایید ببینیم آیا این عدد معنای خاصی دارد یا خیر؟ این شماره برابر با تعداد آیه است که توسط تعداد واژگان در آن آیات ضرب شده است. (۸۸۴=۱۳*۶۸) آیا این موضوع میتواند تصادفی باشد؟ موضوعات مختلفی وجود دارد که در آن، قرآن معجزه های ریاضی خود را نشان می دهد.

زنبور عسل چگونه عسل تولید میکند؟ 
عسل حاصل تغذیه زنبور از گل هاست. آنها عصاره قندی را که شهد  نام دارد را بوسیله زبانشان می مکند. آنها شهد را در معده عسلی خود ذخیره میکنند که از معده غذایی آنها متفاوت است.

هنگامی که بارگیری آنها کامل می شود به کندو بازمی گردند. آنجا، شهد را از طریق دهانشان به زنبورهای کارگر منتقل میکنند و زنبورهای کارگر آن را به مدت نیم ساعت می جوند. شهد از یک زنبور به زنبور دیگر منتقل میشود تا وقتی که به تدریج تبدیل به عسل شود، سپس زنبورها آن را در سلول های لانه زنبوری که مانند مکعب های کوچک ساخته شده با موم است، ذخیره میکنند. عسل هنوز کمی مرطوب است بنابراین آنها با بال های خود آن را خنک میکنند تا خشک و چسبناک شود. زمانی که آماده شد سلول ها را با موم محکم میکنند تا تمیز بمانند.

حداقل ۸ زنبورعسل در کل زندگی خود فقط یک قاشق چای خوری عسل تولید میکنند. خوشبختانه زنبورها معمولا بیشتر از نیازشان عسل تولید میکنند، بنابراین ما نیز میتوانیم استفاده کنیم.

محصولات زنبورعسل:
دو نوع محصولی که توسط زنبور تولید میشود شامل: خارج کندو و داخل کندو

محصولات خارج کندو شامل: عسل، عسلک، بره موم، گرده گل

محصولات داخل کندو شامل: موم، زهر زنبور عسل، ژل رویال

عسلک
زنبورها شیره روی برگ درختان را می مکند و همان مراحل تولید عسل را روی آن انجام میدهند.

بره موم
این محصول از ترکیب صمغ درختانی چون نارون، شاه بلوط و… که به پای زنبور می چسبد بوجود می آید و دارای خاصیت ضد میکروبی  است. ویژگی آن خمیری و چسبناک است که بوی مطبوعی دارد و رنگ آن از سبز تا قهوه ای تیره متغیر است.

گرده گل
اندام نر گیاهان هستند که برای لقاح باید بر روی گل های ماده منتقل شوند که قسمتی از انتقال توسط زنبورها انجام میگیرد.

موم
ماده ای زرد رنگ و نرم که معمولا زنبور عسل آن را تولید میکند. موم ماده ای مقاوم در برابر رطوبت است، درصورتی که در برابر حرارت و فشار مکانیکی مقاومتی ندارد.

زهر زنبور عسل
طبق نظر انجمن آپی تراپی آمریکا، (زنبور درمانی) استفاده دارویی از محصولات ساخته شده بوسیله زنبورها، مثل عسل، گرده و زهر می باشد.

مواردی که از زهر برای درمان آنها استفاده میشود:

ضد التهاب: مواد موجود در زهر زنبور عسل مانند (ملتین، آدولاپین و آپامین) دارای خواص ضدالتهابی هستند.

آرتروز: درمان آرتروز با زهر زنبور عسل طبق اظهارات محققان که زهر زنبورعسل در طب سوزنی، اثر مثبتی بر روی مفاصل دردناک و متورم دارد، میتواند امکان پذیر باشد.

مسکن درد: سم زنبورعسل دارای خواص رفع کننده درد شدید است.

زهر زنبور عسل به مولتیپل اسکروزیس، سوختگی، تاندونیت، عفونت بهبود بخشیده است.

برخی حتی ادعا میکنند که زهر زنبورعسل به درمان آکنه، پسوزیاریس و زخم های ناشی از سرطان پوست نیز کمک کرده است.

ژل رویال
به این ژل در فارسی شاه انگبین می گویند. این ژل ماده ای است که از غدد مغزی زنبوران کارگر ترشح می شود و به تغذیه نبورهای نوزاد کمک میکند.

رفتار زنبورهای عسل:
زنبورهای عسل موجودات اجتماعی هستند و در کلنی ها زندگی میکنند. با این حال آنها رفتارهای خشونت آمیزی را داخل کلنی ها نشان میدهند. زنبورهای نر در هوای سرد از لانه های خود خارج می شوند و ملکه گاهی اوقات ملکه های دیگر را بخاطر سلطه گری از بین میبرد.

اگرچه زنبورهای عسل نقش مهمی را در گرده افشانی و محیط زیست ایفا می کنند، باید اقداماتی صورت گیرد تا اطمینان حاصل شود که کندوها در نزدیکی خانه شما وجود نداشته باشند، بعلت اینکه امکان نیش زدن وجود دارد.

کلنی و مسئولیت های هر زنبور:
زنبور عسل مانند برخی گونه های دیگر زنبورها اجتماعی می باشد و درکلنی های با جمعیت چند هزار نفر زندگی میکند.

سه نوع زنبور عسل در کلنی  زندگی میکنند: ملکه، زنبورهای نر و کارگران نابارور ماده

در هر کلنی، تنها  یک ملکه وجود دارد. زنبورهای ملکه با زنبورهای نر جفت گیری میکنند، کلنی های جدید را تاسیس و تخم گذاری میکنند. زنبور ملکه تخم ها را در سلولهای لانه قرار میدهد و زمانی از تخم بیرون می آیند که لارو شده اند. هرکلنی شامل یک ملکه است که قادر به تولید ۲۰۰۰ عدد تخم در روز است.

کارگران بالغ از لاروهای درون سلول ها پرستاری میکنند و تغذیه آنها را به مدت تقریبا سه هفته با گرده و عسل تأمین میکنند و درآن زمان بالغ میشوند. زنبورهای بالغ با دقت خودشان را از سلول های مهروموم شده خارج می کنند. زنبورهای عسل نر بخش کمتری از یک کلنی هستند و فقط یک هدف را در اختیار دارند: جفت گیری با زنبور ملکه بکر. البته پس از جفت گیری، زنبورهای نر می میرند.

گرچه کارگران نابارور تخم خود را تولید نمی کنند و کلنی های جدیدی ایجاد نمی کنند اما آنها وظایف مهمی را انجام میدهند. زنبورهای کارگر جوان از ترشح مایع غدد شکمی خود به لاروها می دهند. بعنوان کارگران بالغ، آنها مسئول حمل و نگهداری مواد غذایی جمع آوری شده توسط زنبورهای مزرعه رو هستند.

گستره توزیع زنبورهای عسل
گونه های زنبور عسل که در سراسرجهان یافت شده اند و درموقعیت های مختلف دیده میشوند، شامل اروپا و ایالات متحده آمریکا میشوند. آنها در تابستان و اواخر بهار بیشتر قابل مشاهده هستند، درست زمانی که ملکه های جدید با هزاران زنبور کارگر برای ساخت لانه های جدید کلنی های قدیمی شان را ترک میکنند، در این زمان، گروه های بزرگی از زنبور ها را میتوان درکنار یکدیگر پیدا کرد تا مکان جدیدی برای لانه انتخاب کنند.

ازدحام شدیدی تقریبا ۲۴ ساعت برای استقرار لانه جدید برقرار میشود. در حالی که بیشتر این ازدحام ها بی ضرر هستند، گونه های خاصی از زنبورها شدیدا مهاجم هستند و ممکن است ناخواسته حمله کنند.

از آنجا که زنبورهای عسل در سراسر جهان یافت میشوند، طبیعت و رفتار آنها متفاوت است. در حالی که زنبورهای عسل ایتالیایی مطیع هستند، زنبورهای عسل آلمانی و آفریقایی رفتارهای شدیدا تدافعی دارند.

با این وجود، همه زنبورهای عسل زمانی که تحریک میشوند حالت تدافعی میگیرند و میتوانند انسان ها یا حیوانات  را از خود دور کنند.

گرده افشانی زنبورعسل
میلیون ها سال است که زنبورهای عسل گرده افشان های عمده گل ها بوده اند، بنابراین گیاهان برای تولید گل ها به زنبورها متکی هستند. هدف گیاه تولید مثل است. زنبورها ناخواسته به انتقال گرده، سلول های اسپرم نر گیاهی، از یک گل به گل دیگر کمک میکنند. بدون گرده افشانی، بسیاری از گیاهان قادر به تولید مثل نیستند و درنتیجه از بین میروند. منفعت انسان از این رابطه محصول و فرآورده عسل است.

بسیاری از محصولاتی که مردم استفاده می کنند حاصل گرده افشانی زنبورهای عسل هستند. بسیاری از تولیدکنندگان، کلنی های زنبورعسل را به این دلیل حفظ میکنند. چون بدون گرده افشانی، گیاهان، سبزی و میوه تولید نخواهند کرد. علاوه برگرده افشانی، زنبورهای عسل در کنار گرده، عصاره گل ها را هم میگیرند. شهد به لانه منتقل شده و طی یک فرآیند به عسل تبدیل میشود.

رقص زنبورهای عسل
دو نظریه عمده در مورد چگونگی ارتباط زنبور عسل مزرعه رو با زنبور های کارگر دیگر در مورد یک منبع غذایی جدید وجود دارد: رقص زنبور عسل و بویایی.

ارتباط برقرارکردن زنبورها در زبان رقص، با ترکیب رقص و بویایی می باشد، درحالی که نظریه بویایی ادعا میکند که زنبور عسل صرفا بر بوی گل متکی می باشد.

رقص زنبور عسل نقش مهمی در زنده ماندن گونه ها ایفا میکند. سالهاست که رقص زنبور بخشی از کلنی ها و یکی از مهمترین روش ها برای یافتن غذا بوده است. رقص زنبور عسل راهی برای ارتباط زنبورها با یکدیگر است. زنبورعسلی که یک منبع غذایی جدید را کشف میکند با رقص زنبور موقعیتش را به بقیه زنبورها اطلاع میدهد. زمانی که زنبورکارگر از یک منبع غذایی فراوان بازمیگردد بصورت دایره وار درون لانه می رقصد.

دو نوع اصلی از رقص های زنبورعسل وجود دارد:

رقص چرخشی و رقص جنباندن

رقص چرخشی: با توجه به عنوان اسم، حرکت در دایره است. این حرکت برای نشان دادن منبع غذایی کمتر از ۵۰ متر از لانه استفاده میشود.

رقص جنباندن، الگوی هشت ضلعی است که زنبور شکمش را میجنباند  و برای موقعیت غذا در مسافت بیشتر از ۱۵۰ متر استفاده میشود. فاصله دقیق میتواند با طول مدت رقص رابطه مستقیم برقرار کند.

رقص طولانی نشان دهنده فاصله طولانی است. زنبور کارگر همچنین میتواند رقص خود را با جنباندن بدنش در امتداد موقعیت عمودی خورشید نشان دهد. درجه ها به راست یا چپ عمودی نشان دهنده امتداد غذاست. برای مثال، اگر  زنبورعسل ۳۰ درجه به عمود بچرخد، غذا در زاویه ۳۰ درجه از لانه عمود به خورشید پیدا شده است.

این زبان توسط انسان نیز قابل فهم است و بطور اثربخشی محققان را با اندازه گیری میزان و کیفیت گرده و شهد به لانه میرساند. گرچه ویژگی های خاصی از این زبان رقص، شامل حقیقتی است که زنبورهای عسل الگوهای رقص را در تاریکی درک میکنند، حتی وقتی قابل درک نیستند.

موادی که در بدن زنبور عسل ذخیره می گردند:
زنبورهای بهاری نیاز به ذخیره نمودن مواد غذایی در بدنشان ندارند، چون عمرشان کوتاه است و پس از ۵ الی ۶ هفته زندگی پیر شده و می میرند، ولی زنبورهایی که از نیمه دوم تابستان به بعد متولد میشوند (زنبورهای زمستانی تا حدود ۸ ماه زنده می مانند. یعنی نیمه دوم تابستان و تمام پاییز و تمام زمستان و حتی مدت کوتاهی از اوایل بهار نیز زنده اند. در نتیجه مسؤلیت تغذیه اولین لاروهای بهاری به عهده همین زنبورهای زمستانی است. از طرفی می دانیم که ملکه نخستین تخمها را در اواخر زمستان می گذارد.

یعنی درست همان زمانی که معمولا در طبیعت نه اثری از شهد است و نه خبری از گرده گل. زنبورهای زمستانی این وضع را از قبل پیش بینی می کنند و برای مقابله با آن از همان روزهای اول بعد از تولد که اواخر تابستان و اوایل پاییز باشد به مقدار زیاد گرده گل می خورند تا چربیها و مواد پروتئینی آن در زیر پوستشان ذخیره گردد. از این مواد ذخیره شده در اواخر زمستان و اوایل بهار در تغذیه نوزادان استفاده می کنند تا هوا کم کم گرم شده و شکوفه ها باز شوند.

• نظر شما درباره زنبور عسل و ویژگی های آن چیست؟لطفا نظر خود را در قسمت دیدگاه ها برای ما بنویسید.